Podczas panelu PAMIĘĆ ZIEMI I KORZENIE WSZECHRZECZY poruszymy kwestie związane z pamięcią kulturową, materialnymi śladami minionych cywilizacji oraz tym, co pozostawimy po sobie dla przyszłych pokoleń. Wspólnie zastanowimy się, jakie „skorupki” naszych wierzeń i rytuałów zachowają się w ziemi, i jak możemy dbać o naszą pamięć w obliczu lęku przed zapomnieniem.
Grzebiemy w ziemi głęboko,
Zbieramy cenne skorupki
Rozbitych garnków i dzbanów
Narodów zapomnianych,
Sprzed trzech tysięcy lat.
Leżą głęboko w ziemi
Pod gruzem dawnych miast
Zburzonych przez sąsiadów,
Co budowali znów miasta,
Robili znów naczynia,
Aby je nowi sąsiedzi
Zmieniali w cenne skorupki.
Zadbajcie o naszą pamięć,
Atomówki, wodorówki,
By po nas dla przyszłych wieków
Zostały cenne skorupki.
Jacek Kaczmarski
W ziemi działają wszystkie pozostałe „korzenie wszechrzeczy” – woda ją nawilża, popiół z ognia użyźnia, powietrze umożliwi zachodzenie dziejących się w niej biologicznych i chemicznych procesów.
Ziemia jest najbardziej „ludzkim” z żywiołów. W opozycji do nieba, gdzie mieszkają tajemne, stwórcze, lecz postrzegane jako groźne bóstwa, ziemia jest miejscem narodzin, a nawet tworzywem, z którego powstał człowiek. Dlatego w wierzeniach dotknięcie rodzinnej ziemi odnawia siły witalne. Stąd wziął się symboliczny, pełen szacunku i miłości gest jej ucałowania.
Ziemia jest sferą symboliczną. Wiele powierzamy ziemi. Rzucając w nią ziarno, oczekujemy cudu odrodzenia. Grzebiąc zmarłych zapewniamy im miejsce spoczynku, ale też separujemy śmierć od świata żywych. Te dwa pozornie przeciwstawne bieguny są w istocie częścią tego samego procesu – biologicznego cyklu obumierania, które swoją energię oddaje, by mogło nastąpić odrodzenie.
Ziemia i podziemie to fenomeny kulturowe. Zarówno płodność ziemi, jak też jej funkcja przyjmowania w siebie tego, co obumarło ogniskują we wszystkich kulturach liczne wierzenia i przeświadczenia. A sama ziemia z pewnych szczególnych miejsc nabiera magicznych mocy. Podziemia są także według prastarych wierzeń siedliskiem tajemnych mocy raczej o proweniencji demonicznej.
Ziemia jest ekspansywna. Cierpliwie pokrywa cieniutkimi warstewkami kolejne stadia cywilizacji. Znikają one pod jej powierzchnią, lecz dzięki temu, paradoksalnie, zostają utrwalone dla przyszłości. Kiedyś w końcu jakiś archeolog z miotełką odgrzebie i pracowicie oczyści skorupki i kości. Spróbuje posklejać, poukładać i wyciągnąć wnioski – o życiu codziennym, ale również o obyczajach, pojmowaniu świata i wierzeniach.
Ziemia jest biologicznym zegarem. Wiek szczątków organicznych poznajemy dzięki zawartości izotopu węgla 14C. Radioaktywny węgiel 14C, występujący w żywych organizmach, jest przyswajany przez całe życie danego organizmu, a od chwili jego śmierci ulega stopniowemu rozpadowi. Pozostała w próbce ilość 14C jest proporcjonalna do czasu jaki upłynął od momentu ustania czynności życiowych organizmu.
Ziemia jest inkubatorem tożsamości. Specyfika miejsca, możliwości, jakie człowiek dzięki niej zyskuje (np. bogate w czarnoziemy łagodne równiny) lub z jakimi musi się zmagać (piaszczysta pustynia, skaliste góry) przesądzają o cywilizacji i kulturze, którą stworzy w danym miejscu.
Ziemia jest kroniką świata. Przechowuje ślady minionych cywilizacji. My też zostawiamy w niej swoje. Czy będą to głównie śmieci i niebezpieczne odpady? Jakie „skorupki” będą badać archeologowie przyszłości? Co dodamy do skarbca wierzeń i rytuałów? W jaki sposób skorzystamy z pamięci ziemi i jak będziemy przechowywać naszą pamięć o sprawach ważnych, konstytuujących nasze kultury?
O tym wszystkim porozmawiają w panelu archeologowie i etnologowie pod egidą duszpasterza. Być może uda mu się zadać specjalistom zaskakujące, lecz istotne pytania, które wyzwolą pogrzebane w niepamięci refleksje.
A przecież lęk przed niepamięcią jest jedną z najsilniejszych ludzkich obaw. Nie łudźmy się, przyjacielu – pisze Halina Poświatowska - ludzie pogrzebią nas w pamięci równie szybko, jak pogrzebią w ziemi nasze ciała. Nasz ból, nasza miłość, wszystkie nasze pragnienia odejdą razem z nami i nie zostanie po nich nawet puste miejsce. Na ziemi nie ma pustych miejsc (H. Poświatowska, Opowieść dla przyjaciela).
Moderator:
- Bartłomiej Koszarek – multiinstrumentalista, etnolog, dyrektor Bukowiańskiego Centrum Kultury „Dom Ludowy” w Bukowinie Tatrzańskiej
- dr Adam Frużyński – pełnomocnik ds. naukowych Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu
- dr hab. Jacek Górski – dyrektor Muzeum Archeologicznego w Krakowie
- dr Robert Piotrowski – etnolog, adiunkt w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Warszawie
- dr Dominik Kacper Płaza – dyrektor Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi
- Jacek Siepsiak SJ – duszpasterz, publicysta